Kopalnia żelaza Bergfreiheit-Grube. Rudę żelaza (magnetyt) wydobywaną w kowarskich kopalniach transportowano na Górny Śląsk, m in do huty w Chorzowie (konno, a od 1905 roku koleją). W 1926 roku podczas pogłębiania widocznego szybu natrafiono na złoża rudy uranu. W tych czasach uran nie posiadał żadnej wartości, więc był zrzucany wraz z kamieniem na hałdy. W 1929 r. roku z powodu kryzysu ekonomicznego kopalnię zamknięto na okres 6 lat. Dopiero w 1936 r. wznowiono wydobycie rud żelaza, a na sortowni zamontowano elektromagnesy, które umożliwiały odzysk żelaza z uboższych gatunków rudy. Wydobytą rudę transportowano koleją do Kamiennej Góry, następnie dalej dowożono do hut na Górnym Śląsku. W latach 1936-1939 sprzedawano uran zakładom badawczym w Oranienburgu oraz zakładom Stahlwerk Mark A.G. w Hamburgu. Odzyskiwano tam rad, stosowany w lecznictwie. W 1945 roku Niemcy całkowicie kopalnię zatopili, planowano również wysadzić instalację naziemną. Po wkroczeniu Armii Radzieckiej ocalałe maszyny zostały zdemontowane. Równocześnie w zakładach chemicznych koncernu Aurela w Oranienburgu koło Drezna Rosjanie znaleźli kilka pojemników z gotowym koncentratem uranowym, podpisanych przez kopalnię Bergfreiheit. Natychmiast skierowano grupę specjalistów do Kowar. Zastano tam zatopioną i zdewastowaną kopalnię (kuriozalnie, przez ich samych). Brak dokumentacji górniczej spowodował zarzucenie projektu. Kopalnię przekazano Polakom. Z racji olbrzymiego zapotrzebowania na stal po wojnie Polacy szybko odbudowali kopalnię i już w sierpniu 1945 roku wydobyto 200 ton rudy. Rok później kopalnię odwodniono do poziomu 475 metrów, przy okazji znajdując pokłady złóż uranu. W 1946 badania nad występowaniem rud uranowych w Kowarach przeprowadził geolog Antoni Białaczewski. Na podstawie niemieckich dokumentów górniczych powstało sprawozdanie o rudzie i możliwości jej wydobycia. Eksploatacją uranu zainteresowały się władze ZSRR. W 1947 roku została podpisana polsko-radziecka umowa dotycząca wydobycia i sprzedaży rudy. Ustalono, że poszukiwania geologiczne i wydobycie będzie prowadzić państwowe wyodrębnione przedsiębiorstwo. Związek Radziecki zapewni przedsiębiorstwu specjalistyczną kadrę oraz zaopatrzenie w niezbędne materiały i urządzenia techniczne. Uran będzie sprzedawany po koszcie własnym wydobycia z dodatkiem 10% zysku. W dniu 1 stycznia 1948 roku utworzono na tym terenie przedsiębiorstwo państwowe „Kuźnieckijie Rudniki” (tj: „Kowarskie Kopalnie”). Trzy lata później zmieniono nazwę na Zakłady Przemysłowe R-1. Związek Radziecki nie interesował się żelazem, wszystkie wyrobiska zostały dokładnie przebadane pod względem radioaktywności. Poszukiwania prowadzono metodą rabunkową, co doprowadziło do dużych zniszczeń w dostępnych jak i w nowo drążonych chodnikach. W 1954 roku Rosjanie zaczęli wycofywać się z eksploatacji z racji coraz mniejszej opłacalności. Eksploatacja trwała do 1958 roku. Gdy kopalnię przejęła polska administracja wyrobiska górnicze były skrajnie zdewastowane. Częściowo przebrano pobliskie hałdy, które zawierały rudę żelaza, a pozostawione jako odpad. W 1962 roku podjęto decyzję o likwidacji kopalni. Szyby zasypano, sztolnie wysadzono, a na bazie zabudowań kopalni powstał zakład przerobu rudy uranowej na koncentrat zawierający powyżej 56 procent uranu, zlikwidowany ostatecznie w 1972 roku. Po eksploatacji kopalni pozostało wiele napromieniowanych hałd i wyrobisk. W 1976 roku sztolnia Nr 9 została udostępniona do prac związanych z budową Podziemnego Laboratorium Górniczego Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej. W zabudowaniach d. zakładu przeróbki rudy utworzono ośrodek PWr badania ziem rzadkich (przedsiębiorstwo Hydrotor). W latach 90. przeprowadzono rekultywację hałd i zbiorników osadowych z wykorzystaniem funduszy unijnych. [Ragnar]
